Πρωτάκουσα γι’ αυτό το ταξίδι το καλοκαίρι του 2020, σ’ ένα τηλεφώνημα της Λήδας Παπακωνσταντίνου. Μου μίλησε για ένα καράβι φορτωμένο με καφέ και 100 εθελοντές, που το 1822 ξεκίνησε από την Αϊτή, για να βοηθήσει την Ελληνική Επανάσταση, αλλά ναυάγησε και δεν έφτασε ποτέ στην Ελλάδα.

Στο ίδιο αυτό τηλεφώνημα, η Λήδα με ρώτησε αν θα με ενδιέφερε να δουλέψουν οι φοιτητές μου με θέμα αυτή την ιστορία και να παρουσιάσουμε τις εργασίες τους, τον Αύγουστο του 2021, στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Σπετσών, μαζί με τις εργασίες φοιτητών του Τμήματος Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Με τη σκέψη και μόνο ότι θα ξεκινούσε μια συνεργασία με έναν άνθρωπο που αγαπώ και εκτιμώ βαθύτατα ως εικαστικό καλλιτέχνη αλλά και ως προσωπικότητα και δασκάλα, συμφώνησα στη στιγμή με ενθουσιασμό. Μια αγωνία όμως μου τριβέλιζε το μυαλό, και ιδού γιατί:

Διδάσκω «Σχέδιο – Χρώμα» σε πρωτοετείς φοιτητές του Τμήματος Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, και, όπως όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια, έτσι κι εμείς το ακαδημαϊκό έτος 2020-21 θα κάναμε τα μαθήματα εξ αποστάσεως, μέσω του διαδικτύου. Αν μου ζητούσαν στο παρελθόν να εφαρμόσω αυτή την πρακτική στη διδασκαλία μου, θα αρνιόμουν κατηγορηματικά. Πώς να μάθεις σε κάποιον να σχεδιάζει, αν δεν κάτσεις στη θέση του, αν δεν παρατηρήσετε μαζί το θέμα από την ίδια οπτική γωνία; Πώς θα τον συμβουλέψεις να διαχειρίζεται την ύλη σε ένα άυλο περιβάλλον; Και πώς θα δουλέψεις ψηφιακά έργα χωρίς ψηφιακό εξοπλισμό;

Με τους νέους φοιτητές δεν είχαμε γνωριστεί ποτέ από κοντά. Οι περισσότεροι δεν είχαν καν επισκεφτεί τους χώρους του Τμήματός μας στη Σύρο και, όπως σωστά φανταζόμουν, αυτή την ακαδημαϊκή χρονιά δεν θα τους δινόταν η ευκαιρία να δουλέψουν στο εργαστήριό μας, αξιοποιώντας τον εξοπλισμό του. Δεν γνώριζα λοιπόν αν θα καταφέρναμε να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίζαμε, τόσο στο σχεδιαστικό όσο και στο τεχνικό επίπεδο. Ξεκινήσαμε και οι φοιτητές, ο καθένας από τον προσωπικό του χώρο αλλά και σε διαδικτυακές συναντήσεις, δούλεψαν με τη μέθοδο του «project» εργασίες μικρής χρονικής διάρκειας, για να αναπτύξουν τις σχεδιαστικές και τις συνθετικές τους δυνατότητες.

Οι νέοι φοιτητές μας, εξοικειωμένοι σε μεγάλο βαθμό με τη χρήση ηλεκτρονικού εξοπλισμού, κινήθηκαν ευέλικτα στα πολλαπλά επίπεδα των τεχνολογικών εφαρμογών, όπως λόγου χάριν στις εγκαταστάσεις προγραμμάτων ή στη δημιουργική χρήση του κινητού τηλεφώνου και του διαδικτύου. Οι φωτογραφίσεις σχεδίων και τα ανεβάσματα με τη χρήση κινητών στην πλατφόρμα του Τμήματος, τα άμεσα σχόλια και οι διορθώσεις από τους διδάσκοντες με τη χρήση ηλεκτρονικής γραφίδας, η εκμάθηση σχεδιαστικών ψηφιακών προγραμμάτων βοήθησαν στην εξέλιξη τόσο των παραδοσιακών όσο και των ψηφιακών τεχνικών και στον συνδυασμό αυτών σε δισδιάστατες και τρισδιάστατες συνθέσεις.

Όταν πια αρχίσαμε να δουλεύουμε το project «ΑΪΤΉ 1821» είχαμε ήδη συντονιστεί σε έναν ιδιόρρυθμο αλλά και δημιουργικό ρυθμό εργασίας, πλούσιο σε αναλυτικές παρουσιάσεις και διερευνήσεις. Λιγάκι, θυμίζαμε κι εμείς τους επαναστάτες, που, χωρίς να έχουν πολλά εφόδια, οργανώνονται και μέσα σε λίγες μέρες καταφέρνουν να συντονιστούν, επειδή έχουν ένα κοινό όραμα, έναν σκοπό.

Το δικό μας ταξίδι προς την Αϊτή ξεκίνησε με τη διερεύνηση της ιστορίας της, που για τον Δυτικό κόσμο αρχίζει το 1493, όταν ο Κολόμβος ανακαλύπτει το νησί και έρχονται οι πρώτοι Ισπανοί έποικοι. Ακολουθεί η  γενοκτονία του ντόπιου πληθυσμού και η μαζική μεταφορά σκλάβων από την Αφρική. Με την εγκατάσταση Γάλλων πειρατών στο νησί τον 17^ο αιώνα, το δυτικό τμήμα του νησιού θα παραχωρηθεί από τους Ισπανούς στους Γάλλους. Μετά τη Γαλλική Επανάσταση, οι Μαύροι ξεκίνησαν να διεκδικούν κι αυτοί τα δικαιώματά τους. Το 1822, ο ηγέτης τους Ζαν Πιερ Μπουαγιέ, σε αλληλογραφία του με τον Αδαμάντιο Κοραή, αναγνωρίζει το δίκαιο της ελληνικής απελευθερωτικής επανάστασης και την Ελλάδα ως έθνος. Μετά τον Σεπτέμβριο του 1915 και τη στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ, σειρά δικτατοριών διακυβέρνησε το νησί και σήμερα στην Αϊτή οι κάτοικοί της συνεχίζουν να αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους.

Η ιστορική έρευνα προσέφερε για αξιοποίηση πλούσιο αρχειακό υλικό, όπως για παράδειγμα την επιστολή του προέδρου Μπουαγιέ, γραμμένη σε παλιά γραφομηχανή, μια σειρά ζωγραφικών και χαρακτικών έργων του 19^ου αιώνα, που απεικονίζουν τις εξεγέρσεις και τις μεθόδους βασανισμού των σκλάβων, πορτραίτα, γραμματόσημα, στάμπες, βουλοκέρια, απεικονίσεις ιστιοφόρων εκείνης της ιστορικής περιόδου, χάρτες ναυσιπλοΐας, την τυπωμένη επικήρυξη ενός πειρατή, κ.ά.

Παράλληλα με την ιστορική έρευνα, ασχοληθήκαμε και με την εκφραστική διαδικασία, με τον τρόπο δηλαδή που αντιμετωπίζουν ή αντιμετώπισαν αντίστοιχα θέματα καλλιτέχνες και σχεδιαστές, και μελετήσαμε μορφές έκφρασης της σύγχρονης τέχνης, της μοντέρνας τέχνης, του ρομαντισμού, αλλά και της βυζαντινής αγιογραφίας, όπως εξ αρχής μας είχε προτρέψει να κάνουμε η Λήδα Παπακωνσταντίνου. Έτσι προέκυψαν τα έργα που παρουσιάζονται και τα οποία είναι κυρίως ψηφιακές συνθέσεις, τυπώματα και animation, αφού και το δεύτερο εξάμηνο η διδασκαλία συνεχίστηκε διαδικτυακά. Σε αντίθεση με την ιστορική προσέγγιση, η οποία δίνει έμφαση στη ρεαλιστική περιγραφή του παρελθόντος, η συγκεκριμένη εικαστική προσέγγιση χρησιμοποίησε τη φαντασία για την ερμηνεία γεγονότων από το παρελθόν. Αυτή η διαδικασία σχημάτισε μια γέφυρα μεταξύ χρόνου και τοποθεσίας.

Η έκθεση ξεκινά από μια επανεγγραφή της Ιστορίας, επιδιώκοντας ταυτόχρονα να απεικονίσει την πνευματική κατάσταση της καθημερινότητάς μας, μέσα από μια ποικιλία έργων. Κάθε έργο εκφράζει κι έναν διαφορετικό συνδυασμό νοημάτων. Επιπλέον, μέσω της δημιουργικής διαδικασίας κατά τη διάρκεια της φετινής ακαδημαϊκής χρονιάς και της ζωντανής έκθεσης στη συνέχεια, υλοποιείται το όραμα της Αϊτινής συμπαράστασης στην Ελλάδα, αφού το καράβι θα καταφέρει να ολοκληρώσει το ταξίδι του και να φτάσει αισίως στον προορισμό του, στις Σπέτσες, το Ναύπλιο, τη Σύρο… Και, σε πείσμα των καιρών της απομόνωσης, μέσα από τις εργασίες των φοιτητών, θα φέρει μαζί του και το δροσερό αεράκι της Ελευθερίας.

Για τη δημιουργική συνεργασία, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τη Λήδα Παπακωνσταντίνου, επιμελήτρια και βασική εμπνεύστρια της έκθεσης, καθώς και τους συνεργάτες καθηγητές του Τμήματος Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών Μαρίνα Κοτζαμάνη, Στέλλα Δημητρακοπούλου και Βασίλη Ψαρρά. . Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τη Dahlgren Ekonomides για τη μουσική σύνθεση που έγραψε και έδωσε πνοή στο σπονδυλωτό animation των φοιτητών.  Ευχαριστώ ακόμη τον αρχιμανδρίτη π. Γρηγόριο Νανακούδη για τη φιλοξενία της έκθεσης και το Ίδρυμα Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου για την ευγενική του χορηγία.  Ευχαριστίες, επίσης, οφείλονται στην Ιστορικό της Τέχνης Ειρήνη Λεοντακιανάκου για τη θεωρητική τεκμηρίωση των φοιτητικών έργων του ΤΜΣΠΣ στην υποψήφια διδάκτορα Χρύσα Μπεζιργιαννίδου για την εκτύπωση στο εργαστήριο του Τμήματός μας των έργων που παρουσιάζονται στην έκθεση, στη φοιτήτριά μας Ανδρονίκη Παυλίδου για το σχεδιασμό του website, καθώς και στον τελειόφοιτο φοιτητή μας Νίκο Χριστάκη για τον σχεδιασμό αυτού του καταλόγου. Και, φυσικά, ευχαριστώ τους εξαιρετικούς πρωτοετείς φοιτητές μας, την καθεμιά και τον καθένα ξεχωριστά, που με την πηγαία δημιουργικότητα και την επινοητικότητά τους έκαναν πραγματικότητα αυτήν την έκθεση.